Thursday, June 28, 2007
Το σπίτι του μέλλοντος
Η έρευνα, η συζήτηση και γενικότερα η μελέτη του αστικού μέλλοντος του ανθρώπου γίνεται λαμβάνοντας κάποιες συγκεκριμένες παραμέτρους ως σταθερές, για να μελετηθούν κάποιες άλλες που θεωρούνται πρωτεύουσας σημασίας, όπως η περιβαλλοντικά εναρμονισμένη οικιστική ανάπτυξη και η εξοικονόμηση ενέργειας.
Ο κόσμος είναι ένα πολύπλοκο δυναμικό μοντέλο αλλά η επιστημονική έρευνα διεξάγεται κινούμενη, αρχικά τουλάχιστον, πάνω σε ένα σταθερό σύστημα αναφοράς, ασχέτως αν αυτό δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα. Στην συγκεκριμένη επιστήμη της Οικιστικής, τα θεμέλια έχουν τεθεί με πρώτη σταθερά τη λιγότερη δυνατή επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Όλα τα άλλα δεδομένα θεωρούνται ως δευτερεύοντα ή ως ακριβώς αυτό, δηλαδή δεδομένα.
Ας δούμε όμως εν συντομία κάποιες παραμέτρους που μελλοντικά μόνο ως δεδομένες δεν είναι δυνατόν να λαμβάνονται.
Η ειρήνη.
Μελετώντας και συζητώντας περί της οικιστικής του μέλλοντος η φαντασία όλων λειτουργεί πλάθοντας ειδυλλιακές εικόνες τάξης, καθαρότητας και ανέφελης διαβίωσης. Στη χειρότερη περίπτωση φανταζόμαστε λύσεις στις γνωστές αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν οι μη προνομιούχοι των μεγαλουπόλεων.
Όμως παρά τα πολύ πρόσφατα παραδείγματα των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ και στο Λίβανο, όπου σύγχρονες μεγαλουπόλεις καταστράφηκαν και χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν από υπερόπλα, ο πόλεμος δεν αποτελεί παράγοντα που με κάποιο τρόπο υπεισέρχεται στο σχεδιασμό των μελλοντικών ανθρώπινων καταλυμάτων. Οι εκτεταμένες καταστροφές στον οικιστικό ιστό συνδυάζονται μόνο με τριτοκοσμικά γεγονότα, σε περιοχές της Γης για τις οποίες ελάχιστοι Δυτικοί θα έχαναν τον ύπνο τους (π.χ. Σομαλία, Σουδάν, Αφγανιστάν, κλπ). Όμως τα παραπάνω σύγχρονα παραδείγματα πολέμων και οι «ασύμμετρες απειλές» θα έπρεπε να είχαν εισάγει τον παράγοντα «πόλεμος» ως απαραίτητο στην οικιστική εξίσωση.
Οι κλιματικές αλλαγές.
Πολλοί θα πουν ότι αφού για το κλίμα γίνονται όλα, πώς λοιπόν δεν είναι παράγοντας; Και όμως, κατά έναν τρόπο, δεν είναι.
Οι οικιστές του μέλλοντος σχεδιάζουν το ανθρώπινο περιβάλλον με στόχο να μην ανατρέπει την κλιματική ισορροπία. Με την προϋπόθεση όμως ότι το κλίμα της Γης θα είναι και στο μέλλον περίπου όπως ήταν από την εποχή των πρώτων ιστορικών μαρτυριών. Πόσο ισχυρή και δεδομένη είναι αυτή η προϋπόθεση, ιδιαίτερα μετά και τις εκπλήξεις που ο καιρός κάνει τα τελευταία χρόνια σε όλες τις γωνιές του κόσμου; Ποια είναι η προτεραιότητα, η μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την κατασκευή των κατοικιών του μέλλοντος και τη διαβίωση σε αυτές, ή η προστασία των ενοίκων από ενδεχόμενα ακραία καιρικά ή άλλα φυσικά φαινόμενα (σεισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις, τσουνάμι, κλπ); Άρα το ζητούμενο είναι πρώτα ένα ασφαλές από τον καιρό σπίτι και μετά ένα στοργικό προς τον καιρό σπίτι.
Τα ραδιενεργά, χημικά και βιολογικά ατυχήματα.
Εκτός από τον πόλεμο και τα ακραία κλιματικά και φυσικά φαινόμενα, ένας άλλος παράγοντας που είναι πραγματικά ανύπαρκτος όταν σχεδιάζεται όχι μόνο ο μελλοντικός αλλά και ο τωρινός οικιστικός ιστός, είναι τα ραδιενεργά, χημικά και βιολογικά ατυχήματα. Θα θυμίσουμε τα θλιβερά παραδείγματα ανεπάρκειας των κτιρίων να προστατέψουν τους ενοίκους τους (αλλά και τα οικόσιτα ζώα) σε τρία τραγικά γεγονότα όπου έγινε διαρροή στην ατμόσφαιρα θανατηφόρων ουσιών:
Στο Σεβέζο της Ιταλίας,
http://en.wikipedia.org/wiki/Seveso_disaster ,
στο Μποπάλ της Ινδίας, το χειρότερο βιομηχανικό ατύχημα στην ιστορία, http://en.wikipedia.org/wiki/Bhopal_Disaster,
και στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, http://en.wikipedia.org/wiki/Chernobyl_disaster .
Δεν είναι μόνο αυτά βεβαίως αλλά αυτά είναι από τα πιο χαρακτηριστικά. Ευτυχώς στην Ελλάδα, τη χώρα της αυθαιρεσίας, της προχειρότητας και της ανευθυνότητας, η έλλειψη μεγάλων και ευαίσθητων βιομηχανικών μονάδων μας έχει γλυτώσει από παρόμοιες τραγωδίες αλλά το θέμα είναι ο σχεδιασμός του μέλλοντος και άρα, ο παράγοντας της ασφάλειας και της προφύλαξης από τα λάθη των άλλων πρέπει και αυτός να μπει στην εξίσωση.
Η εγκληματικότητα.
Το φαινόμενο της εκ των υστέρων ενίσχυσης των κατοικιών ώστε οι ένοικοι να αισθάνονται ασφαλείς έναντι απειλών κατά της ζωής και της περιουσίας τους, ασφαλώς δεν διαφεύγει από κανέναν. Φυσικό είναι να γεννάται το ερώτημα, γιατί οι κατοικίες να μη σχεδιάζονται από την αρχή έτσι ώστε είτε να προσφέρουν αυξημένες συνθήκες ασφάλειας έναντι της εγκληματικότητας, είτε να επιδέχονται εύκολα τις πρόσθετες παρεμβάσεις που απαιτούνται γι αυτό το σκοπό; Αυτό που βλέπουμε όλοι παντού είναι διάφορες εκ των υστέρων και υπό καθεστώς τρόμου κατασκευές, που και αλλοιώνουν την όποια αισθητική των σπιτιών, διαμερισμάτων και καταστημάτων, αλλά και δυσκολεύουν αρκετές από τις απλές δραστηριότητες των ενοίκων, με αντάλλαγμα λιγότερο φόβο… Αν υπάρχει μια σίγουρη παράμετρος για το μέλλον, αυτή είναι η εγκληματικότητα και είναι απορίας άξιο γιατί δεν υπεισέρχεται ευθέως στην οικιστική εξίσωση, παρά μόνο έμμεσα και περιστασιακά. Για μια ακόμα φορά λοιπόν επαναλαμβάνουμε το ερώτημα: o περιβαλλοντικά ευαίσθητος σχεδιασμός του οικιστικού ιστού δεν θα πρέπει να κάνει εκπτώσεις υπέρ του αισθήματος ασφάλειας των ενοίκων;
Η αύξηση του πληθυσμού.
Οι ειδικοί επιστήμονες θα πρέπει να συμβιβαστούν με το γεγονός ότι η Γη δεν είναι ένα άπειρο, ανεξάντλητο σύστημα γέννησης και υποστήριξης της ζωής. Αντίθετα, είναι ένα κλειστό, οριοθετημένο σύστημα που αντιδρά στην υπερβολή. Ένας περιβαλλοντικά ορθός οικιστικός σχεδιασμός, χωρίς όμως κάποιο «ταβάνι» στην πληθυσμιακή μάζα, είναι ένα κενό αποτέλεσμα. Αν υπάρχει κάποια μαθηματική σταθερά στην οικιστική εξίσωση αυτή πρέπει να αφορά στον απόλυτο αριθμό των ανθρώπων που η κάθε περιοχή θα μπορεί να συντηρήσει. Ακριβώς όπως ισχύει και με τα ζώα στη φύση. Μόνο ο άνθρωπος απαξιεί να δεχτεί περιορισμό στους αριθμούς του και όποιοι τολμούν να συστήσουν κάτι τέτοιο εισπράττουν κατηγορίες περί ρατσισμού και των σχετικών εννοιών. Είναι όμως δυνατόν να ζητάμε περιβαλλοντική προστασία, να εξυμνούμε την αειφορία και να ονειρευόμαστε θαυματουργές ενεργειακές πηγές χωρίς να αποκλείουμε την ανθρωποπλημμύρα;
Φτώχεια και οικονομική ανάπτυξη.
Ποιους αφορά το οικιστικό μέλλον; Θεωρητικά τους αφορά όλους αλλά πρακτικά μόνο αυτούς που θα μπορέσουν να το πληρώσουν. Η Οικιστική είναι μια κατ’ εξοχήν ανθρωπιστική επιστήμη που σε ένα μεγάλο κομμάτι της έρευνάς της ασχολείται με την αρωγή προς τους φτωχούς μέσω της βελτίωσης του περιβάλλοντος όπου ζουν.
Θέση μας είναι ότι στις περιοχές της ενδημικής ένδειας ακόμα και οι φωτεινότερες οικιστικές παρεμβάσεις, για τις οποίες πάρα πολλοί άνθρωποι είναι πολύ περήφανοι, θα έχουν μόνο προσωρινά αποτελέσματα αν δεν αποτελέσουν μέρος μιας ευρύτερης δράσης για την οικονομική αναβάθμιση των εν λόγω περιοχών. Πιστεύουμε ότι οι αρχιτέκτονες, οι μηχανικοί, οι πολεοδόμοι και οι περιβαλλοντολόγοι είναι ουσιαστικοί στρατιώτες στον πόλεμο κατά της φτώχειας. Η προτεραιότητα όμως δεν θα πρέπει να είναι οι κατοικίες αλλά τα σχολεία και τα εργοστάσια. Δεν αμφισβητούμε τα έργα υποδομής για τρεχούμενο νερό, αποχέτευση, ηλεκτροφωτισμό, κλπ. Επαναλαμβάνουμε όμως ότι η δημιουργία θέσεων αξιοπρεπούς εργασίας για τους ενήλικες θα επιτρέψει στα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο και μάλιστα, αν αυτοί οι χώροι υπακούουν σε ανθρωπιστικούς και περιβαλλοντικούς κανόνες, τότε θα ακολουθήσει και η σταδιακή αναβάθμιση του οικιστικού ιστού των εν λόγω περιοχών από τους ίδιους τους κατοίκους. Οπωσδήποτε όμως από το οικιστικό μέλλον θα πρέπει να αποκλειστούν πρακτικές βίαιης απομάκρυνσης των φτωχών από τις εστίες τους για να ανεγερθούν εκεί συγκροτήματα απευθυνόμενα στους πλούσιους.
Το θέμα της οικιστικής παρέμβασης ως εργαλείου κοινωνικής πολιτικής είναι ανεξάντλητο. Για την οικονομία του χώρου όμως θα πούμε, καταλήγοντας, ότι το οικιστικό μέλλον πράγματι μάς αφορά όλους και όχι μόνο τους ειδικούς και τους πλούσιους. Ο σχεδιασμός του δεν πρέπει να αναμένεται από μια και μόνη συντεχνία αλλά από την καλόπιστη συνεργασία των επιστημόνων με τους επιχειρηματίες, με την ευθύνη των πολιτικών (μεγάλη κουβέντα αυτή!), υπό την εποπτεία των άμεσα ενδιαφερόμενων απλών πολιτών οι οποίοι οφείλουν να είναι διαρκώς ενημερωμένοι για τα θέματα που αφορούν τη ζωή και το μέλλον τους.
Ο κόσμος είναι ένα πολύπλοκο δυναμικό μοντέλο αλλά η επιστημονική έρευνα διεξάγεται κινούμενη, αρχικά τουλάχιστον, πάνω σε ένα σταθερό σύστημα αναφοράς, ασχέτως αν αυτό δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα. Στην συγκεκριμένη επιστήμη της Οικιστικής, τα θεμέλια έχουν τεθεί με πρώτη σταθερά τη λιγότερη δυνατή επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Όλα τα άλλα δεδομένα θεωρούνται ως δευτερεύοντα ή ως ακριβώς αυτό, δηλαδή δεδομένα.
Ας δούμε όμως εν συντομία κάποιες παραμέτρους που μελλοντικά μόνο ως δεδομένες δεν είναι δυνατόν να λαμβάνονται.
Η ειρήνη.
Μελετώντας και συζητώντας περί της οικιστικής του μέλλοντος η φαντασία όλων λειτουργεί πλάθοντας ειδυλλιακές εικόνες τάξης, καθαρότητας και ανέφελης διαβίωσης. Στη χειρότερη περίπτωση φανταζόμαστε λύσεις στις γνωστές αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν οι μη προνομιούχοι των μεγαλουπόλεων.
Όμως παρά τα πολύ πρόσφατα παραδείγματα των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ και στο Λίβανο, όπου σύγχρονες μεγαλουπόλεις καταστράφηκαν και χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν από υπερόπλα, ο πόλεμος δεν αποτελεί παράγοντα που με κάποιο τρόπο υπεισέρχεται στο σχεδιασμό των μελλοντικών ανθρώπινων καταλυμάτων. Οι εκτεταμένες καταστροφές στον οικιστικό ιστό συνδυάζονται μόνο με τριτοκοσμικά γεγονότα, σε περιοχές της Γης για τις οποίες ελάχιστοι Δυτικοί θα έχαναν τον ύπνο τους (π.χ. Σομαλία, Σουδάν, Αφγανιστάν, κλπ). Όμως τα παραπάνω σύγχρονα παραδείγματα πολέμων και οι «ασύμμετρες απειλές» θα έπρεπε να είχαν εισάγει τον παράγοντα «πόλεμος» ως απαραίτητο στην οικιστική εξίσωση.
Οι κλιματικές αλλαγές.
Πολλοί θα πουν ότι αφού για το κλίμα γίνονται όλα, πώς λοιπόν δεν είναι παράγοντας; Και όμως, κατά έναν τρόπο, δεν είναι.
Οι οικιστές του μέλλοντος σχεδιάζουν το ανθρώπινο περιβάλλον με στόχο να μην ανατρέπει την κλιματική ισορροπία. Με την προϋπόθεση όμως ότι το κλίμα της Γης θα είναι και στο μέλλον περίπου όπως ήταν από την εποχή των πρώτων ιστορικών μαρτυριών. Πόσο ισχυρή και δεδομένη είναι αυτή η προϋπόθεση, ιδιαίτερα μετά και τις εκπλήξεις που ο καιρός κάνει τα τελευταία χρόνια σε όλες τις γωνιές του κόσμου; Ποια είναι η προτεραιότητα, η μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την κατασκευή των κατοικιών του μέλλοντος και τη διαβίωση σε αυτές, ή η προστασία των ενοίκων από ενδεχόμενα ακραία καιρικά ή άλλα φυσικά φαινόμενα (σεισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις, τσουνάμι, κλπ); Άρα το ζητούμενο είναι πρώτα ένα ασφαλές από τον καιρό σπίτι και μετά ένα στοργικό προς τον καιρό σπίτι.
Τα ραδιενεργά, χημικά και βιολογικά ατυχήματα.
Εκτός από τον πόλεμο και τα ακραία κλιματικά και φυσικά φαινόμενα, ένας άλλος παράγοντας που είναι πραγματικά ανύπαρκτος όταν σχεδιάζεται όχι μόνο ο μελλοντικός αλλά και ο τωρινός οικιστικός ιστός, είναι τα ραδιενεργά, χημικά και βιολογικά ατυχήματα. Θα θυμίσουμε τα θλιβερά παραδείγματα ανεπάρκειας των κτιρίων να προστατέψουν τους ενοίκους τους (αλλά και τα οικόσιτα ζώα) σε τρία τραγικά γεγονότα όπου έγινε διαρροή στην ατμόσφαιρα θανατηφόρων ουσιών:
Στο Σεβέζο της Ιταλίας,
http://en.wikipedia.org/wiki/Seveso_disaster ,
στο Μποπάλ της Ινδίας, το χειρότερο βιομηχανικό ατύχημα στην ιστορία, http://en.wikipedia.org/wiki/Bhopal_Disaster,
και στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, http://en.wikipedia.org/wiki/Chernobyl_disaster .
Δεν είναι μόνο αυτά βεβαίως αλλά αυτά είναι από τα πιο χαρακτηριστικά. Ευτυχώς στην Ελλάδα, τη χώρα της αυθαιρεσίας, της προχειρότητας και της ανευθυνότητας, η έλλειψη μεγάλων και ευαίσθητων βιομηχανικών μονάδων μας έχει γλυτώσει από παρόμοιες τραγωδίες αλλά το θέμα είναι ο σχεδιασμός του μέλλοντος και άρα, ο παράγοντας της ασφάλειας και της προφύλαξης από τα λάθη των άλλων πρέπει και αυτός να μπει στην εξίσωση.
Η εγκληματικότητα.
Το φαινόμενο της εκ των υστέρων ενίσχυσης των κατοικιών ώστε οι ένοικοι να αισθάνονται ασφαλείς έναντι απειλών κατά της ζωής και της περιουσίας τους, ασφαλώς δεν διαφεύγει από κανέναν. Φυσικό είναι να γεννάται το ερώτημα, γιατί οι κατοικίες να μη σχεδιάζονται από την αρχή έτσι ώστε είτε να προσφέρουν αυξημένες συνθήκες ασφάλειας έναντι της εγκληματικότητας, είτε να επιδέχονται εύκολα τις πρόσθετες παρεμβάσεις που απαιτούνται γι αυτό το σκοπό; Αυτό που βλέπουμε όλοι παντού είναι διάφορες εκ των υστέρων και υπό καθεστώς τρόμου κατασκευές, που και αλλοιώνουν την όποια αισθητική των σπιτιών, διαμερισμάτων και καταστημάτων, αλλά και δυσκολεύουν αρκετές από τις απλές δραστηριότητες των ενοίκων, με αντάλλαγμα λιγότερο φόβο… Αν υπάρχει μια σίγουρη παράμετρος για το μέλλον, αυτή είναι η εγκληματικότητα και είναι απορίας άξιο γιατί δεν υπεισέρχεται ευθέως στην οικιστική εξίσωση, παρά μόνο έμμεσα και περιστασιακά. Για μια ακόμα φορά λοιπόν επαναλαμβάνουμε το ερώτημα: o περιβαλλοντικά ευαίσθητος σχεδιασμός του οικιστικού ιστού δεν θα πρέπει να κάνει εκπτώσεις υπέρ του αισθήματος ασφάλειας των ενοίκων;
Η αύξηση του πληθυσμού.
Οι ειδικοί επιστήμονες θα πρέπει να συμβιβαστούν με το γεγονός ότι η Γη δεν είναι ένα άπειρο, ανεξάντλητο σύστημα γέννησης και υποστήριξης της ζωής. Αντίθετα, είναι ένα κλειστό, οριοθετημένο σύστημα που αντιδρά στην υπερβολή. Ένας περιβαλλοντικά ορθός οικιστικός σχεδιασμός, χωρίς όμως κάποιο «ταβάνι» στην πληθυσμιακή μάζα, είναι ένα κενό αποτέλεσμα. Αν υπάρχει κάποια μαθηματική σταθερά στην οικιστική εξίσωση αυτή πρέπει να αφορά στον απόλυτο αριθμό των ανθρώπων που η κάθε περιοχή θα μπορεί να συντηρήσει. Ακριβώς όπως ισχύει και με τα ζώα στη φύση. Μόνο ο άνθρωπος απαξιεί να δεχτεί περιορισμό στους αριθμούς του και όποιοι τολμούν να συστήσουν κάτι τέτοιο εισπράττουν κατηγορίες περί ρατσισμού και των σχετικών εννοιών. Είναι όμως δυνατόν να ζητάμε περιβαλλοντική προστασία, να εξυμνούμε την αειφορία και να ονειρευόμαστε θαυματουργές ενεργειακές πηγές χωρίς να αποκλείουμε την ανθρωποπλημμύρα;
Φτώχεια και οικονομική ανάπτυξη.
Ποιους αφορά το οικιστικό μέλλον; Θεωρητικά τους αφορά όλους αλλά πρακτικά μόνο αυτούς που θα μπορέσουν να το πληρώσουν. Η Οικιστική είναι μια κατ’ εξοχήν ανθρωπιστική επιστήμη που σε ένα μεγάλο κομμάτι της έρευνάς της ασχολείται με την αρωγή προς τους φτωχούς μέσω της βελτίωσης του περιβάλλοντος όπου ζουν.
Θέση μας είναι ότι στις περιοχές της ενδημικής ένδειας ακόμα και οι φωτεινότερες οικιστικές παρεμβάσεις, για τις οποίες πάρα πολλοί άνθρωποι είναι πολύ περήφανοι, θα έχουν μόνο προσωρινά αποτελέσματα αν δεν αποτελέσουν μέρος μιας ευρύτερης δράσης για την οικονομική αναβάθμιση των εν λόγω περιοχών. Πιστεύουμε ότι οι αρχιτέκτονες, οι μηχανικοί, οι πολεοδόμοι και οι περιβαλλοντολόγοι είναι ουσιαστικοί στρατιώτες στον πόλεμο κατά της φτώχειας. Η προτεραιότητα όμως δεν θα πρέπει να είναι οι κατοικίες αλλά τα σχολεία και τα εργοστάσια. Δεν αμφισβητούμε τα έργα υποδομής για τρεχούμενο νερό, αποχέτευση, ηλεκτροφωτισμό, κλπ. Επαναλαμβάνουμε όμως ότι η δημιουργία θέσεων αξιοπρεπούς εργασίας για τους ενήλικες θα επιτρέψει στα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο και μάλιστα, αν αυτοί οι χώροι υπακούουν σε ανθρωπιστικούς και περιβαλλοντικούς κανόνες, τότε θα ακολουθήσει και η σταδιακή αναβάθμιση του οικιστικού ιστού των εν λόγω περιοχών από τους ίδιους τους κατοίκους. Οπωσδήποτε όμως από το οικιστικό μέλλον θα πρέπει να αποκλειστούν πρακτικές βίαιης απομάκρυνσης των φτωχών από τις εστίες τους για να ανεγερθούν εκεί συγκροτήματα απευθυνόμενα στους πλούσιους.
Το θέμα της οικιστικής παρέμβασης ως εργαλείου κοινωνικής πολιτικής είναι ανεξάντλητο. Για την οικονομία του χώρου όμως θα πούμε, καταλήγοντας, ότι το οικιστικό μέλλον πράγματι μάς αφορά όλους και όχι μόνο τους ειδικούς και τους πλούσιους. Ο σχεδιασμός του δεν πρέπει να αναμένεται από μια και μόνη συντεχνία αλλά από την καλόπιστη συνεργασία των επιστημόνων με τους επιχειρηματίες, με την ευθύνη των πολιτικών (μεγάλη κουβέντα αυτή!), υπό την εποπτεία των άμεσα ενδιαφερόμενων απλών πολιτών οι οποίοι οφείλουν να είναι διαρκώς ενημερωμένοι για τα θέματα που αφορούν τη ζωή και το μέλλον τους.
